वसुबारस म्हणजेच गोवत्स द्वादशी हा दिवाळी सणातील पहिला दिवस मानला जातो. हा दिवस दिवाळीचा प्रारंभ मानला जातो आणि विशेषतः गायींना सन्मान देण्यासाठी साजरा केला जातो. वसुबारस हा सण गोमातेप्रती आदर, प्रेम आणि कृतज्ञता व्यक्त करणारा सण आहे. महाराष्ट्र, गुजरात आणि इतर काही भारतीय राज्यांत वसुबारस मोठ्या श्रद्धेने साजरी केली जाते.
Contents
वसुबारस कधी आणि का साजरी केली जाते?
वसुबारस हा सण आश्विन महिन्यातील कृष्ण पक्षाच्या द्वादशी तिथीला साजरा केला जातो. या दिवशी गोमातेला स्नान घालून सजवले जाते, आणि तिची पूजा केली जाते. हिंदू धर्मात गाईला मातेसमान मानले जाते, कारण ती आपल्या जीवनात पवित्र स्थान प्राप्त करते. गाईला पृथ्वीवरील सर्व देवतांचे रूप मानले जाते. तिच्या शेणात लक्ष्मीचा वास असल्याचे मानले जाते, म्हणूनच दिवाळीच्या प्रारंभापूर्वी वसुबारसला गायीची पूजा केली जाते.
वसुबारस साजरी करण्याची परंपरा
1. गायीची पूजा आणि आरती
वसुबारसच्या दिवशी गाई आणि तिच्या वासराला स्नान घालून फुलांच्या माळांनी सजवले जाते. गायीच्या कपाळावर हळद-कुंकू लावून तिला खिरापतीची वाटी, गूळ आणि हरीण घालून खाऊ दिला जातो. यानंतर तिची पूजा आणि आरती केली जाते.
2. नवा धान्याचा नैवेद्य
या दिवशी नवा धान्याचा नैवेद्य दाखवला जातो. अशा प्रकारे नवीन धान्य हळदी-कुंकवाने सजवलेले असते आणि त्याचे नैवेद्य गाईला दाखवले जाते. ही परंपरा धनधान्य समृद्ध राहण्यासाठी केली जाते.
3. महिलांचे व्रत
वसुबारसच्या दिवशी विवाहित स्त्रिया व्रत करतात आणि आपल्या घरातील समृद्धी, सुख-शांती, आणि संततीच्या कल्याणासाठी गोवत्स द्वादशीचे व्रत पाळतात. महिलांनी उपवास करून गाईच्या पूजा केल्यास त्यांना आशीर्वाद मिळतात असे मानले जाते.
वसुबारस सणाचे महत्त्व
1. गाईप्रती आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करणे
गाईचे हिंदू धर्मात अत्यंत महत्व आहे. तिच्या दूधामुळे आपले आरोग्य आणि पोषण मिळते. तिच्या शेणाचा उपयोग शेतीत आणि घरातील विविध धार्मिक कार्यात केला जातो. वसुबारस सणाच्या निमित्ताने गाईला आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त केली जाते.
2. दिवाळीच्या तयारीचा प्रारंभ
वसुबारसच्या पूजेनंतरच दिवाळीच्या उत्सवाला सुरुवात होते. त्यामुळे हा दिवस दिवाळीचा शुभारंभ मानला जातो. या दिवशी घरात स्वच्छता केली जाते, आणि नवीन वस्त्रे परिधान केली जातात.
3. पवित्रता आणि समृद्धीचे प्रतिक
वसुबारसचा दिवस पवित्रतेचे आणि समृद्धीचे प्रतिक मानला जातो. गाईला लक्ष्मीचे रूप मानले जाते आणि तिच्या पूजेमुळे धनधान्यात समृद्धी येते अशी श्रद्धा आहे.
वसुबारसचे आधुनिक महत्त्व
आजकालच्या धावपळीच्या जीवनात देखील वसुबारस सणाला विशेष महत्त्व आहे. हा सण आपल्याला निसर्गाच्या आणि प्राण्यांच्या प्रति असलेली आदर भावना जागवतो. पर्यावरण रक्षण आणि प्राणी संरक्षण यासंबंधी सजगता वाढवण्याच्या दृष्टीनेही वसुबारस सण महत्वाचा ठरतो.
वसुबारससाठी काही पारंपरिक गोड पदार्थ
वसुबारसच्या दिवशी विविध गोड पदार्थ तयार केले जातात. विशेषतः गायीला गूळ आणि खिरापतीचे नैवेद्य दाखवले जाते. याशिवाय लाडू, पुरी, कचोरी यासारखे पदार्थही बनवले जातात.
निष्कर्ष
वसुबारस हा एक पवित्र सण असून आपल्या संस्कृतीत गायीला दिलेल्या महत्त्वाचे प्रतीक आहे. गाईला आपल्या जीवनातील अविभाज्य भाग मानून तिला सन्मान देण्याचा, तिच्या उपकारांची आठवण करण्याचा हा एक सुंदर प्रसंग आहे. वसुबारस सण आपल्या जीवनात सदैव समृद्धी आणि सुख-शांतीचे प्रतीक राहील, अशीच आपली कामना आहे.
